Czym jest przysłona i jak ją twórczo wykorzystywać

Tłumaczymy, co znaczą skróty i liczby na obiektywach

Jak odróżnić obiektyw pełnoklatkowy od takiego, który jest stworzony do pracy z matrycami APS-C? Czym różni się oznaczenie „f:x”, „f/x” od „t/x”? I w końcu co oznaczają dziesiątki różnych skrótów, jak USM, ASPH, APO, VR czy EF-S?

Co producent to różne oznaczenia na swoich obiektywach fotograficznych. Niektóre modele, głównie starsze, mają całą masę skrótów i liczb. Inne, często nowe obiektywy, nie mają ich w ogóle, oprócz standardowej ogniskowej i przysłony. Co one wszystkie oznaczają, jak je rozumieć czy w ogóle warto zawracać sobie tym głowę?

Ogniskowa, czyli np. 24-70 mm

Wartość ogniskowej obiektywu to podstawowy parametr, jaki znajdziemy nadrukowany na obudowie niemal każdego obiektywu. W przypadku obiektywów zmiennoogniskowych będzie to wartość od - do, np. 18-55 mm, 24-70 mm czy 70-200 mm, gdzie pierwsza liczba oznacza ogniskową o najszerszym kącie, a druga - o najwęższym. W przypadku obiektywów stałoogniskowych jest to wartość stała, np. 35, 50 czy 85 mm.

Podpinając dany obiektyw do aparatu z mniejszą matrycą, np. APS-C (22,2 x 14,8 mm), jego ogniskowa się nie zmienia, ale matryca inaczej go „widzi”. Pole takiej matrycy jest mniejsze, niż pole obrazu z obiektywu. W ten sposób sensor rejestruje tylko fragment całości obrazu, jaki do niego dociera z obiektywu. Mówimy wtedy o ekwiwalencie ogniskowej, którą otrzymuje się mnożąc ogniskową danego obiektywu przez przelicznik matrycy (tzw. mnożnik ogniskowej lub crop) w danym aparacie. Przykładowo, podpinając obiektyw o ogniskowej 24 mm do korpusu z matrycą APS-C, uzyskasz ekwiwalent ogniskowej 36 mm (crop x1,5 w aparatach Nikon, Sony, Pentax) lub 38 mm (crop x1,6 w aparatach Canon).

EF czy EF-S, FX czy DX?

W systemach Canon EOS, Nikon F, Pentax K oraz Sony E dostępne są obiektywy dedykowane do matryc pełnoklatkowych oraz mniejszych APS-C. Przed zakupem czy wypożyczeniem danego szkła dobrze jest wiedzieć, czy dany obiektyw nadaje się do Twojego korpusu. To bardzo istotne, ponieważ obiektyw pełnoklatkowy możemy podpiąć zarówno do tańszego aparatu z sensorem APS-C oraz pełnej klatki. Natomiast obiektyw stworzony z myślą o aparatach z mniejszymi matrycami, nie nada się wykorzystania w pełnoklatkowych aparatach. Jak to sprawdzić?

Producenci stosują odpowiednie oznaczenia obiektywów stworzonych z myślą o pełnoklatkowych aparatach, jak i tych z sensorami APS-C. I tak, odpowiednio są to Canon EF i EF-S, Nikon FX i DX, Sony FE i E oraz Pentax D FA i DA. Swoje oznaczenia stosują również firmy trzecie. I tak, Tokina ma obiektywy FX i DX, Tamron Di i Di-II, a Sigma DG i DC. W tabelce na końcu tekstu znajdziesz także podobne oznaczenia innych systemów, w których jednak dostępne są tylko obiektywy dopasowane do jednej wielkości matryc, jak np. Olympus. W niektórych przypadkach producenci nie wykorzystują żadnych określeń tego typu, ponieważ w konkretym systemie są tylko pełnoklatkowe aparaty (np. Leica M) albo wszystkie jego szkła są stworzone do współpracy z pełnoklatkowymi aparatami (np. Zeiss).

f/2.8 czy 1:4-5.6?

Wartość przysłony to kolejny podstawowy parametry, który znajdziesz na każdym obiektywie. W większości wypadków wartość przysłony danego modelu jest opisywana w formacie f/x, np. f/2.8 czy f/4-5.6. Zakładamy, że dobrze wiesz, że im mniejsza wartość przysłony, tym większy jej otwór, co oznacza, że na matrycę czy kliszę może wpaść więcej światła, a głębia ostrości może być większa. Zapewne nowością nie będzie także wiedza, że jeśli parametr przysłony jest stały, np. f/1.8, to dany obiektyw gwarantuje daną stałą światłosiłę przez cały zakres ogniskowych. Jeśli jest zmienny, np. f/3.5-5.6 to jasność takiego obiektywu spada wraz ze zmianą wartości ogniskowej na wyższą. W praktyce np. na 18 mm będzie f/3.5, a przy 55 mm spadnie do f/5.6.

Czasami jednak producenci stosują nieco inny zapis w formacie f:x, np. f:2.8 czy f:4-5.6, jednak oznacza on to samo. Inna forma zapisu bierze się stąd, że otwór względny obiektywu, czyli największa dostępna przysłona, wyraża się przez stosunek średnicy otworu obiektywu (przysłony) do jego ogniskowej. Dla przykładu weźmy obiektyw, który ma otwór o przekątnej 12 mm i ogniskową 50 mm, Jego „jasność”, czyli otwór względny obiektywu, wynosi 1:4, czyli f:4 lub f/4.

T-Stop, np. t/2.8

To jednak nie koniec tego typu oznaczeń. Profesjonalne, filmowe obiektywy mają oznaczenie t/x, np. T/2.8. Parametr T-Stop różni się od F-Stop, który omówiłem w poprzednim akapicie. T-Stop pokazuje dokładnie, jaką transmisję światła ma obiektyw, czyli ile rzeczywiście światła przechodzi przez obiektyw.

Kiedy światło przechodzi przez szklane soczewki obiektywu to zawsze są jakieś nieduże straty. W dodatku, różne obiektywy są różnie zaprojektowane, mają różne rodzaje szkła, liczbę soczewek, powłok itp. Wartość „t” zawsze jest zatem nieco mniejsza, niż „f”. Co więcej, jeden obiektyw z otworem względnym f/1.8 może mieć t/2.0, a inny t/2.4.

Parametr „t” pozwala bardzo precyzyjnie ocenić realną „jasność” danego obiektywu, inaczej mówiąc ile rzeczywiście światła przechodzi przez obiektyw do matrycy.

Symbol Ø

Symbol Ø oznacza średnicę, a w wypadku obiektywów odnosi się do średnicy filtra lub dekielka i jest wyrażany w milimetrach. To istotna informacja przy wyborze odpowiedniego filtra do zdjęć, który musi mieć odpowiednią średnicę, pasującą do danego obiektywu.

Skróty literowe, jak USM, SWM czy HSM

Trzyliterowe skróty na niektórych obiektywach pochodzą od nazwy cichego silnika AF, w których zostały wyposażone. Przykładowo, USM to skrót od „Ultra Sonic Motor”, czyli silnika ultradźwiękowego. To rodzaj opracowanej przez japońską firmę metody sterowania ogniskowaniem za pomocą fal ultradźwiękowych. Silniki tego typu są ciche, szybkie i skuteczne. Wiele innych firma ma swoje własne konstrukcje o różnych nazwach, jak np. HSM (Hyper-Sonic Motor) firmy Sigma czy SWM (Silent Wave Motor) Nikona.

Schemat działania silników Canon USM, fot. Canon

Na rynku jest też coraz więcej obiektywów wyposażonych w inne silniki AF, np. krokowe (Canon STM) czy liniowe (Fujifilm LM), które są dostosowane do różnych rodzajów użycia, np. filmowania.

VR, OIS, SR - stabilizacja w obiektywie

Coraz więcej obiektywów ma w swojej nazwie oznaczenie systemu stabilizacji optycznej, jak np. VR, O.I.S. czy SR. Systemy te maja różną skuteczność w zależności od danego modelu, czasami są też kompatybilne z systemem stabilizacji matrycy w aparatach.

Oznaczenia serii oraz wersji modelu

Sony GM (G Master), Canon L, Tamron SP, Leica X, Samyang Premium, Olympus PRO czy Pentax Limited to dobrze znane oznaczenia najwyższych linii obiektywów. Modele z tych serii charakteryzują się świetnym wykonaniem, często odpornością na warunki atmosferyczne, ale przede wszystkim najwyższą jakością obrazu, jaki oferują. Co logiczne, są też znacząco droższe od zwykłych obiektywów. Żaden producent nie podaje sztywnych parametrów, które musi spełnić dana konstrukcja, aby mogła zaliczać się do grona obiektywów z takim oznaczeniem.

Niektóre firmy wyróżniają także wersje poszczególnych modeli obiektywów, oznaczając je rzymską liczbą np. „II” lub innych skrót, np. „G2”, w obiektywach marki Tamron. Wybierając obiektyw warto dokładnie zapoznać się z jego opisem, dowiedzieć się jakie są różnice pomiędzy poszczególnymi wersjami. Czasami różnice są z pozoru niewielkie, innym razem całkiem spore. W jednym jak i drugim przypadku ceny również mogą być bardzo różne, od drobnych różnic po nawet ponad dwukrotną podwyżkę. Nowsze wersje szkieł są często dostosowane do bardzo wysokich wymagań nowoczesnych matryc o dużych rozdzielczościach i bardzo wysokim oddaniu szczegółów. Niekiedy mają także inne, nowoczesne wzornictwo. Nie zawsze jednak zmiany muszą Cię interesować. Warto samemu ocenić czy rzeczywiście warto inwestować w nowszą wersję.

Macro, Makro i 1:1

Wszystkie trzy oznaczenia odnoszą się generalnie do obiektywów typu makro. Pierwsze dwa są po prostu różnie zapisywane i oznaczają, że dany obiektyw jest zaliczany szkieł nadających się do fotografowania z bliska. Trzeci parametry np. 1:1 czy 1:2 oznacza skalę odwzorowania obiektu przez dany obiektyw. Przy stosunku odwzorowania 1:1 na pełnoklatkowej matrycy aparatu odwzorowana będzie rzeczywista wielkość danego przedmiotu. Jeśli zatem płatek kwiatka ma powiedzmy 2 cm długości to na matrycy będzie zajmować dokładnie 2 cm. Przy skali odwzorowania 1:2, płatek będzie zajmować 1 cm na sensorze. Obiektyw tego typu zazwyczaj mają ogniskowe 60-100 mm, jasność przynajmniej f/2.8 i oferują bardzo małą odległość ostrzenia, np. kilka centymetrów. Dzięki temu możemy zrobić zdjęć z bardzo bliska, pokazując mikroświat w dużym przybliżeniu (względem perspektywy ludzkiego oka) oraz z atrakcyjnym rozmyciem tła.

Obiektyw Canon EF-S 35 mm f/2.8 Macro IS STM

Definicja fotografii makro mówi właśnie o odwzorowaniu w naturalnych rozmiarach lub nieznacznym powiększeniu. Czasami, producenci oznaczają swoje obiektywy dopiskiem „Macro”, lub „Makro”, mimo że ich skala odwzorowania jest dużo mniejsza, np. 1:3,7. Należy zatem rozumieć to określenie nieco szerzej, bardziej jako slogan marketingowy zwracający uwagę na stosunkowo krótką odległość ogniskowania danego obiektywu.

APO, ASPH, ASL, LD, AL, ED i inne...

Na wielu obiektywach można także znaleźć oznaczenia wskazujące na zastosowanie określonych soczewek czy elementów, np. asferycznych czy o niskiej dyspresji. Dodatkowo, niektóre modele mają także oznaczenia specjalnych powłok, np. redukujących odbicia, czyli tzw. flary. Tego typu skrótów jest cała masa i zazwyczaj warto po prostu sprawdzić je na stronie producenta.

[1-1] Powierzchnia tradycyjnego obiektywu asferycznego [1-2] Niepożądany efekt bokeh [2-1] Obiektyw XA [2-2] Piękny efekt bokeh, fot. Sony

Najważniejsze skróty w jednym miejscu

Przygotowaliśmy dla Was specjalną tabelkę, która pomoże szybko odszyfrować najważniejsze parametry współczesnych obiektywów do aparatów cyfrowych. To oczywiście nie są absolutnie wszystkie oznaczenia, jakie stosują producenci optyki fotograficznej. W większości przypadków w opisach obiektywów są wykorzystywane różne inne skróty, które jednak nie widnieją w oficjalnej nazwie obiektywów. Sporo z nich możecie znaleźć na stronie albo po prostu na stronach producentów. Różni producenci stosują różne oznaczenia, ale też często określonych oznaczeń nie stosują. Szczególnie w przypadku nowszych konstrukcji, ich nazwy są coraz prostsze i nie zawierają zbyt wielu skrótów. W tabelce skupiliśmy się na oznaczeniach, które są stosowane w nazwach szkieł oraz bezpośrednio na nich. Jeśli w tabelce nie ma nic na temat danego oznaczenia to znaczy, że producent nie stosuje takiego skrótu, a nie koniecznie, że nie ma obiektywów np. z uszczelnieniami czy stabilizacją obrazu. Mamy nadzieję, że to podsumowanie będzie dla was przydatne!

Poznaj i zrozum działenie przysłony

Twój aparat jest całkowicie światłoszczelny, a o ilości światła docierającego do matrycy decyduje przysłona, a dokładnie wielkość otworu względnego obiektywu. Stopień otwarcia przysłony można regulować, co pozwala kontrolować ilość światła: przy szeroko otwartej przysłonie dociera go do sensora więcej, z kolei zmniejszenie otworu względnego obiektywu powoduje, że matryca zarejestruje go mniej.

Aby za pomocą głównego pokrętła sterowania móc samodzielnie wybrać jedną z dostępnych wartości przysłony, wystarczy aktywować w aparacie tryb preselekcji przysłony lub manualny. Wartości te mogą być mylące, ponieważ dużym otworom przysłony odpowiadają małe wartości liczbowe, takie jak f/2,8 i f/4, podczas gdy małym otworom przypisane są większe liczby, takie jak f/11 czy f/16. Jeśli masz trudność ze zrozumieniem, z czego to wynika, potraktuj poszczególne wartości przysłony jak ułamki: np. 1/4 to więcej niż 1/16, więc przysłona ustawiona na f/4 przepuszcza większą ilość światła niż f/16.

1. Tryb fotografowania

Samodzielne wybieranie wielkości otworu przysłony jest możliwe tylko podczas pracy w trybie preselekcji przysłony lub manualnym – są one oznaczone na pokrętle wyboru trybów odpowiednio skrótami Av lub A i M.

2. Kontrola

Aby zmienić wartość przysłony, obracaj głównym pokrętłem sterowania aparatu i obserwuj pojawiające się w wizjerze lub na wyświetlaczu wartości liczbowe.

3. Ekspozycja

Wielkość otworu przysłony decyduje o tym, jak dużo światła dotrze do matrycy aparatu.

4. Maksymalny otwór przysłony

Jednym z parametrów różnicujących obiektywy jest ich maksymalny otwór względny. Im szerszy, tym więcej światła dociera do matrycy, zatem obiektyw 300 mm f/2,8 przy maksymalnie otwartej przysłonie pozwala zarejestrować większą ilość światła niż model 300 mm f/4.

5. Zakres ustawień przysłony

Liczba dostępnych ustawień przysłony zależy od obiektywu, a nie aparatu. Na przykład, ustawienie f/2,8 nie jest dostępne w przypadku używania obiektywu 300 mm f/4. Ponadto, podczas korzystania z dłuższych ogniskowych w zoomach, maksymalny otwór przysłony może ulec zmniejszeniu.

6. Listki przysłony

Z im większej liczby blaszek składa się przysłona, tym bardziej okrągły kształt mają jasne plamy światła w tle, czyli tzw. bokeh. 1. Tryb fotografowania

2. Kontrola

Aby zmienić wartość przysłony, obracaj głównym pokrętłem sterowania aparatu i obserwuj pojawiające się w wizjerze lub na wyświetlaczu wartości liczbowe.

3. Ekspozycja

Wielkość otworu przysłony decyduje o tym, jak dużo światła dotrze do matrycy aparatu.

4. Maksymalny otwór przysłony

5. Zakres ustawień przysłony

6. Listki przysłony

Z im większej liczby blaszek składa się przysłona, tym bardziej okrągły kształt mają jasne plamy światła w tle, czyli tzw. bokeh.

Po co w ogóle zmieniać ustawienia przysłony? Przede wszystkim jest to jeden ze sposobów kontrolowania ekspozycji. Im więcej światła dociera do matrycy, w tym krótszym czasie można zarejestrować obraz. Skrócenie czasu naświetlania pozwala na uchwycenie z odpowiednią ostrością obiektów znajdujących się w ruchu. Dlatego właśnie osoby zajmujące się fotografią sportową i przyrodniczą najchętniej korzystają z obiektywów o dużym maksymalnym otworze względnym. Przy małym otworze przysłony do matrycy dociera mniej światła, co wymaga wydłużenia czasu ekspozycji w celu zarejestrowania obrazu. Może to być przydatne w sytuacjach, gdy zechcesz w przesadny sposób przedstawić upływ czasu, na przykład poprzez rozmycie ruchu chmur na zdjęciu krajobrazowym.

Przysłona i jej wartości

Do czego odnoszą się poszczególne wartości przysłony, takie jak f/5,6, f/8 czy f/11? Występujące w tej sekwencji liczby mogą wydawać się przypadkowe, jednak wcale takie nie są i nie odpowiadają one również fizycznemu rozmiarowi otworu przysłony. Wyrażają stosunek długości ogniskowej do średnicy otworu przepuszczającego światło (widocznego, gdy spojrzysz od przodu w obiektyw). Dzięki temu wartości przysłony są stałe, niezależnie od wielkości obiektywu. Zmniejszenie otworu przysłony o 1 EV (np. z f/5,6 do f/8) powoduje ograniczenie o połowę ilości światła docierającego do matrycy. Z kolei zwiększenie otworu o jeden stopień (np. z f/8 do f/5,6) sprawi, że wartość ekspozycji zwiększy się dwukrotnie. W zależności od aparatu możliwa jest również zmiana wielkości otworu przysłony o 1/2 lub 1/3 stopnia, co pozwala z większą precyzją kontrolować ekspozycję i głębię ostrości. Przysłona i jej wartości

Jak widać, kontrolowanie ustawień przysłony otwiera przed fotografem wiele twórczych możliwości, co jest znacznie bardziej ekscytujące od samej teorii dotyczącej określania ekspozycji! Choć mały otwór przysłony wpływa na ograniczenie ilości światła, jednocześnie powoduje on zwiększenie głębi ostrości na zdjęciu. W związku z tym, mimo że w danym momencie możesz ustawić ostrość tylko na ściśle określoną odległość, większa część kadru – w obszarze znajdującym się bezpośrednio przed i za punktem ostrości – pozostanie ostra. Ma to oczywiście istotne znaczenie przy wykonywaniu makrofotografii lub podczas fotografowania krajobrazów – zwykle zależy nam wówczas na zarejestrowaniu jak największej liczby szczegółów. Zwiększenie otworu względnego obiektywu ma odwrotny skutek i prowadzi do ograniczenia głębi ostrości. Efekt ten jest szczególnie przydatny w fotografii portretowej, gdyż pomaga wyodrębnić fotografowaną osobę z tła.

Szeroko otwarta przysłona może pomóc w skupieniu uwagi widza na najważniejszych elementach sceny, wymaga jednak precyzyjnego ustawienia ostrości, zwłaszcza podczas korzystania ze skrajnych ustawień, takich jak f/1,4. Mniejszy otwór przysłony pozwala na objęcie płaszczyzną ostrości większej części sceny i skupienie uwagi widza na większym jej obszarze. Można wówczas pozwolić sobie na większy margines błędu podczas regulacji ostrości. Szeroko otwarta przysłona może pomóc w skupieniu uwagi widza na najważniejszych elementach sceny, wymaga jednak precyzyjnego ustawienia ostrości, zwłaszcza podczas korzystania ze skrajnych ustawień, takich jak f/1,4. Mniejszy otwór przysłony pozwala na objęcie płaszczyzną ostrości większej części sceny i skupienie uwagi widza na większym jej obszarze. Można wówczas pozwolić sobie na większy margines błędu podczas regulacji ostrości.

Jak poradzić sobie z dyfrakcją

Przy małym otworze względnym obiektywu głębia ostrości jest większa, ale pojawia się efekt rozmycia detali na skutek dyfrakcji. W momencie gdy wpadające przez obiektyw promienie światła napotkają na swojej drodze ostre krawędzie listków przysłony, ulegają załamaniu i ostatecznie zostają nieodpowiednio skupione na matrycy. Im mniejszy otwór przysłony, tym większa część promieni ulega ugięciu. Choć korzystanie z szerzej otwartej przysłony pozwala wyraźniej zarejestrować szczegóły, to wymaga jednocześnie precyzyjnego ogniskowania ze względu na ograniczoną głębię ostrości.

Przysłona a głębia ostrości

Na skutek stosowania małych otworów przysłony większa część obrazu wydaje się ostra, choć przy skrajnych ustawieniach w wyniku dyfrakcji część detali może ulec rozmyciu. Korzystanie z szeroko otwartej przysłony prowadzi do ograniczenia głębi ostrości, co ułatwia wyodrębnianie i podkreślanie tematu zdjęcia. W wizjerze wyświetlany jest obraz, jaki aparat rejestruje przy maksymalnie otwartej przysłonie, dlatego warto korzystać z przycisku podglądu głębi ostrości w celu sprawdzenia tego, jak ostatecznie będzie wyglądać scena.

Czym jest przysłona i jak ją twórczo wykorzystywać

Czym jest przysłona?

Fotografowie używają często niezrozumiałego żargonu i skrótów, warto więc sobie przypomnieć, że termin "przysłona" odnosi się bezpośrednio do otworu w obiektywie. Otwór ten formuje kilka zachodzących na siebie blaszek, które tworzą przysłonę, a ta rozszerza się i zwęża, regulując ilość światła przedostającego się do wnętrza aparatu.

A zatem przysłona decyduje o tym, jak jasne jest zdjęcie?

Tak, ale nie jest to jedyny czynnik mający wpływ na to, jak wiele światła dociera do matrycy aparatu. Podczas gdy przysłona determinuje ilość światła przechodzącego przez obiektyw, czas otwarcia migawki określa, jak długo będzie je rejestrował sensor, jednak obie te zmienne muszą zostać odpowiednio skorelowane, aby możliwe było uzyskanie poprawnej ekspozycji. W wielu sytuacjach niezbędna okaże się możliwość samodzielnego ustawienia przysłony - poprzez zastosowanie trybu preselekcji przysłony lub trybu manualnego - ponieważ ma ona decydujący wpływ na głębię ostrości.

Ekwiwalent ekspozycji

Zarówno film, jak i matryca, do odpowiedniego naświetlenia potrzebują określonej dawki światła. Nie ma znaczenia, czy światło wpada przez duży otwór przysłony przez krótki czas, czy przez mały – nieco dłużej. W obu przypadkach, by poprawnie naświetlić zdjęcie, ilość światła padającego na matrycę musi być taka sama. Jak widać w ramce poniżej, należy zapamiętać, że skrócenie czasu otwarcia migawki o połowę wymaga podwojenia wartości otworu przysłony. We wszystkich wypadkach ekspozycja jest identyczna – różni się tylko proporcja pomiędzy składowymi. Ekwiwalent ekspozycji

Zarówno film, jak i matryca, do odpowiedniego naświetlenia potrzebują określonej dawki światła. Nie ma znaczenia, czy światło wpada przez duży otwór przysłony przez krótki czas, czy przez mały - nieco dłużej. W obu przypadkach, by poprawnie naświetlić zdjęcie, ilość światła padającego na matrycę musi być taka sama. Jak widać w ramce poniżej, należy zapamiętać, że skrócenie czasu otwarcia migawki o połowę wymaga podwojenia wartości otworu przysłony. We wszystkich wypadkach ekspozycja jest identyczna - różni się tylko proporcja pomiędzy składowymi.

Możesz przybliżyć pojęcie głębi ostrości?

Mimo że obiektyw może ustawić ostrość tylko w jednym określonym miejscu, na zdjęciu widać ostry obszar, który zaczyna się nieco przed i kończy za tym punktem. Ta strefa nazywana jest głębią ostrości, a dobór przysłony ma wpływ na to, jak szeroki jest jej zakres. Mówiąc prościej duże otwory przysłony zmniejszają głębię ostrości, a małe ją zwiększają. Chociaż wydaje się to łatwe do zrozumienia, rzeczywista skala liczb oznaczających wielkość otworu przysłony może być myląca.

Diafragma przysłony składa się z nachodzących na siebie pięciu, siedmiu lub nawet dziewięciu listków. Im więcej listków, tym bardziej okrągły otwór przysłony i w efekcie ładniejszy i bardziej subtelny bokeh, czyli oddanie nieostrości. Diafragma przysłony składa się z nachodzących na siebie pięciu, siedmiu lub nawet dziewięciu listków. Im więcej listków, tym bardziej okrągły otwór przysłony i w efekcie ładniejszy i bardziej subtelny bokeh, czyli oddanie nieostrości.

Najważniejszą rzeczą do zapamiętania jest to, że duże otwory przysłony opisywane są małymi wartościami liczbowymi, takimi jak f/1,4 i f/2,8, zaś małe otwory dużymi - na przykład f/16 i f/22. Łatwym sposobem na zapamiętanie tego, które wartości oznaczają mniejsze, a które większe przysłony, jest traktowanie ich jak ułamków. Kiedy pomyślisz o f/4 jak o 1/4, zaś o f/8 jak o 1/8, stanie się jasne, że im mniejsza wartość liczbowa znajduje się przy literze "f", oznaczającej stopień przysłony, tym większa średnica otworu względnego obiektywu.

Foto Wartość F Dlaczego przy przejściu o jeden stopień z f/5,6 przeskakuje do f/8, a ta do f/11 i potem do f/16? Wydaje się to nie mieć żadnej logiki... Uzasadnienie takiego stanu rzeczy jest dosyć skomplikowane, ale rzeczą, którą warto zapamiętać jest fakt, że f nie określa średnicy przysłony, ale stosunek długości ogniskowej obiektywu do średnicy otworu przepuszczającego światło. Oznacza to, że wartości przysłony są stałe, niezależnie od obiektywu, jakiego się używa. Dla przykładu, szkło 80 mm z przysłoną f/4 ma średnicę 20 mm (80/4), podczas gdy szkło 400 mm z przysłoną f/4 ma średnicę 100 mm (400/4). Obiektyw 400 mm ma znacznie większą średnicę, ale przy takim ustawieniu ilość światła padająca na matrycę jest identyczna jak w obiektywie 80 mm, ponieważ to, jak dużo światła wpada przez przysłonę, zależy też od długości ogniskowej.

A co tak naprawdę oznaczają te dziwne wartości przysłony?

Przy każdej zmianie wartości, ilość światła docierającego do czujnika podwaja się lub zmniejsza o połowę, w zależności od tego, w którą stronę skali przysłony się poruszasz. Każde podwojenie lub zmniejszenie o połowę ilości światła określane jest jako zmiana o "stopień" lub 1 EV (Exposure Value - wartość ekspozycji). Na przykład, f/8 od f/11 dzieli jeden stopień, a f/8 od f/16 dwa. W celu dokładniejszego kontrolowania ekspozycji i głębi ostrości, można zdecydować się na regulację przysłony (i czasu otwarcia migawki) z krokiem co 1/2 lub 1/3 stopnia.

Czy przysłona f/4 ustawiona na obiektywie szerokokątnym 24 mm oznacza taki sam otwór względny, co otwór f/4 wybrany na teleobiektywie o ogniskowej 500 mm?

Choć w rzeczywistości fizyczne rozmiary średnicy otworu względnego w przypadku różnych rodzajów szkieł mogą nie być wcale takie same, to te same wartości przysłony oznaczają zawsze, że przez obiektyw przechodzi identyczna ilość światła. Przysłona f/4 faktycznie oznacza długość ogniskowej (f) podzieloną przez cztery, a przysłona f/16 – podzieloną przez 16. Stosując tę regułę wiadomo, że gdy obiektyw 24 mm ma ustawioną przysłonę f/4, średnica jego otworu względnego wynosi 6 mm, z kolei przy przysłonie f/4 wybranej na szkle o ogniskowej 500 mm, średnica otworu względnego okaże się większa, bo będzie miała aż 125 mm.

Jak kontrolować przysłonę

1. Przysłonę można kontrolować, wybierając na pokrętle tryb A/AV. Do zmiany wartości wystarczy odpowiednio przesunąć pokrętło, które odpowiada za zamianę parametrów. Aparat automatycznie dopasuje czas.

2. Aparaty cyfrowe oferują trzy skale przysłon, z przeskokiem o pełen stopień, o pół stopnia i o jedną trzecią stopnia (sprawdźcie w menu aparatu, jakie możliwości daje Wasza lustrzanka). My wolimy co 1/3, gdyż daje więcej precyzji.

3. Są trzy sposoby śledzenia wartości przysłony: w wizjerze, na ekranie LCD i w średniozaawansowanych lustrzankach na dodatkowym wyświetlaczu. Nam najbardziej odpowiada ostatnia opcja.

4. Wiele aparatów ma przycisk Podglądu głębi ostrości (DoF), który przymyka przysłonę do żądanej wielkości i umożliwia podejrzenie faktycznej głębi, jaka zostanie uzyskana na zdjęciu. Jednak Live View oferuje jeszcze bardziej obrazowe przedstawienie głębi. Jak kontrolować przysłonę

3. Są trzy sposoby śledzenia wartości przysłony: w wizjerze, na ekranie LCD i w średniozaawansowanych lustrzankach na dodatkowym wyświetlaczu. Nam najbardziej odpowiada ostatnia opcja.

A zatem lepiej używać dużych czy małych otworów przysłony?

Wszystko zależy od efektu, jaki zamierzasz uzyskać. Duże otwory, na przykład, powalają uzyskać małą głębię ostrości, która może być przydatna do rozmycia szczegółów tła i wyodrębnienia z niego głównego tematu. Szeroko otwarta przysłona umożliwia także stosowanie krótszych czasów otwarcia migawki, bo jeśli więcej światła dociera do aparatu, to jego matryca może rejestrować je przez krótszy okres. Jeśli fotografujesz, powiedzmy, wydarzenia sportowe i dziko żyjące zwierzęta, istnieje duże prawdopodobieństwo, że będziesz używał obiektywu przy jego maksymalnie otwartej, najszerszej przysłonie, w celu uzyskania krótkich, pozwalających zamrozić akcję czasów.

Dlaczego najmniejsza przysłona nie jest najlepszą

Większość obiektywów oferuje najmniejszy otwór przysłony f/22, chociaż niektóre szkła np. makro dochodzą do f/32. Dlaczego jednak producenci zazwyczaj podkreślają maksymalny, a nie minimalny otwór przysłony? Dzieje się tak dlatego, że najmniejszy otwór przysłony jest dosyć rzadko używany, głównie z racji tego, że przez efekt dyfrakcji daje miękki obraz i mniejszy kontrast. Dyfrakcja pojawia się, gdy fale światła, wpadające do obiektywu, załamują się na krawędziach listków przysłony. Praktycznie każda wielkość wywołuje ten efekt, jednakże przy większych otworach załamanie jest minimalne. Im mniejszy staje się otwór przysłony, tym bardziej staje się to widoczne. Przy najmniejszych otworach, światło załamuje się i znacznie obniża jakość generowanego obrazu. Gdy zależy nam na dużej głębi ostrości, warto zatrzymać się na f/16. Dlaczego najmniejsza przysłona nie jest najlepszą

Minusem używania dużych otworów przysłony jest to, że spowodowana tym mała głębia ostrości wymusza większą precyzję podczas ostrzenia. Pod tym względem mniejsze przysłony wybaczają znacznie więcej błędów, ze względu na szerszy zakres głębi ostrości, dzięki czemu obraz wygląda na ostrzejszy. Jednakże, węższe otwory względne wymagają stosowania dłuższych czasów otwarcia migawki, by otrzymać taką samą ekspozycję, co oznacza, że musisz używać statywu, w celu uzyskania ostrych, wysokiej jakości zdjęć w słabym oświetleniu lub podnosić wartość czułości, aby skrócić czas naświetlania.

Jak dobierać przysłonę

Istnieją pewne sytuacje i obiekty, które wymagają zastosowania konkretnego zestawu ustawień.