Korzystanie z ekspozycji podczas fotografowania

Przysłona, Czas migawki (czas naświetlania), ISO.

Ekspozycja i tryby fotografowania

Ekspozycja to ilość światła padającego na matrycę (w przypadku analogowych aparatów na film) potrzebna do zrobienia prawidło naświetlonego zdjęcia. Główny wpływ na naświetlenie mają trzy elementy: przysłona, czas naświetlania i ekwiwalent czułości matrycy/filmu. Operowanie tymi wielkościami stanowi o całej sztuce fotografii. Mogą być one w pełni regulowane przez fotografa w trybie manualnym (M) lub przez aparat w trybie auto, a także częściowo przez człowieka i częściowo przez aparat w trybach półautomatycznych Tv, Av (Canon) S, A (Nikon), P, które zostaną opisane w dalszej części rozdziału. Obecnie wielu profesjonalnych fotografów posługuje się głównie trybami półautomatycznymi, gdyż zaoszczędza to sporo czasu, ułatwia prawidłowe naświetlenie zdjęcia i przy tym pozwala fotografowi osiągnąć zamierzony efekt. Oczywiście pełniejszą kontrolę nad fotografią zapewnia tryb manualny, ale na tym trybie osoby początkujące mogą mieć problemy z prawidłowym naświetleniem zdjęcia. Półautomatyczny tryb pozwala na wykorzystania danego parametru do osiągnięcia zamierzonego efektu, a ustawienie pozostałych reguluje aparat. Oczywiście najszybszy jest tryb pełnego auto, ale nie daje nam prawie żadnych możliwości kontroli nad zdjęciem poza kadrowaniem i włączaniem i wyłączaniem lampy błyskowej. Niektóre aparaty posiadają również funkcję kontroli ekspozycji przez dodawanie lub zmniejszanie tzw. działek (EV)−Exposure Value, czyli jednostek w których mierzona jest ekspozycja. Zwiększanie powoduje nam rozjaśnienie zdjęcia, a zmniejszanie zaciemnienie.

Przysłona (Przesłona)

Przysłona , często określana również jako "Przesłona", jest to mechaniczna część aparatu, a właściwie obiektywu, składająca się z nachodzących na siebie, wyprofilowanych blaszek. Celem tego mechanizmu jest regulacja ilości światła przechodzącej przez obiektyw i padającej na element światłoczuły (matrycę - aparaty cyfrowe / film - analogowe). Jest to jeden z elementów decydujących o naświetleniu zdjęcia. Zwykle przysłona oznaczana jest jako f (wartość) – na przykład f2,8 lub jako sama wartość. Im owa wartość jest wyższa, tym przysłona przepuszcza mniej światła do obiektywu. Przeważnie występujące wartości przysłony to np.: 1,4 - 1,8 - 2,8 - 3,5 - 4 - 5,6 - 8 - 11 - 16 - 22 - 32. Im niższa jest dolna wartość przysłony tym obiektyw jest jaśniejszy. Oczywiście dobrze jest, gdy mamy szeroki wybór wartości przysłony.

Głębia ostrości. Jest to obszar na zdjęciu, w którym wszystkie elementy są ostre. Im większą ustawimy przysłonę tym większą uzyskamy głębię ostrości, ale również zatrzymamy więcej światła, więc musimy to zrekompensować dłuższym Przysłona poza regulacją stopnia naświetlenia zdjęcia wpływa także na tak zwane "GO" -. Jest to obszar na zdjęciu, w którym wszystkie elementy są ostre. Im większą ustawimy przysłonę tym większą uzyskamy głębię ostrości, ale również zatrzymamy więcej światła, więc musimy to zrekompensować dłuższym czasem naświetlania lub większą czułością ISO . Duża głębia ostrości przydatna jest przy robieniu zdjęć krajobrazów lub oddalonych obiektów. Wtedy powinniśmy używać dużej przysłony. Natomiast przy zdjęciach typu portret itp., kiedy to zależy nam na uwidocznieniu pierwszego planu, powinniśmy używać niskiej przysłony, co zmniejsza GO i sprawia, że pierwszy plan jest ostry, a tło jest lekko rozmyte.

Własności te wykorzystują właśnie automatyczne tryby typu "portret", czy "krajobraz" - dopasowują one wartość przysłony do sytuacji (portret − niską, krajobraz − wysoką, a następnie dobierają do tego długość czasu migawki, tak aby zdjęcie było prawidłowo naświetlone. Tryb półautomatyczny Av (A), czyli tak zwana preselekcja przysłony, pozwala nam wybrać ręcznie potrzebną nam wartość przysłony, a aparat sam dopasowuje do tej wartości długość czasu naświetlania.

Czas naświetlania (czas migawki)

Czas naświetlania jest to czas otwarcia migawki, w którym naświetlany jest element światłoczuły w aparacie. Czasy otwarcia migawki liczone są w ułamkach sekundy (1/2000, 1/1000, 1/500, 1/250, 1/125, 1/60, 1/30, 1/15, 1/8, 1/4, 1/2) gdzie np. 1/2 oznacza pół sekundy, a 1/30 jedna trzydziestą części sekundy. Migawka może być także otwarta dłużej, wtedy liczy się ją w całkowitych sekundach (1", 2", 4",8"...). Jak można zauważyć każda kolejna wartość jest dwukrotnie większa od poprzedniej.

Czas naświetlania obok przysłony jest jednym z najistotniejszych parametrów robionego zdjęcia. W warunkach słabego oświetlenia konieczne są dłuższe czasy naświetlania, a przy mocnym świetle krótsze. Jeżeli wybierzemy długi czas naświetlania np. kilka sekund, każdy ruch w kadrze zostanie odwzorowany na zdjęciu. Dlatego też robiąc zdjęcia nocne, zwykle konieczne jest zamontowanie aparatu na statywie, a często nawet trzeba korzystać z wyzwalacza, gdyż przyciśnięcie spustu może poruszyć aparat. Zrobienie zdjęcia z ręki nocą jest niezwykle trudne, ponieważ nawet najbardziej sztywna i spokojna ręka nie jest nieruchoma. Podobnie jest w sytuacji, gdy robimy zdjęcie przy dużej przysłonie w średnich warunkach oświetleniowych. Ilość światła zatrzymana przez przysłony musi być zrównoważona wydłużeniem czasu naświetlania. W przeciwnym wypadku zdjęcie wyjdzie nam niedoświetlone. Z kolei jeśli ustawimy zbyt długi czas naświetlania, otrzymamy prześwietlony obraz.

Regulacja czasu otwarcia migawki pozwala osiągnąć bardzo zróżnicowane efekty − stosując krótkie czasy naświetlania można "zamrozićquot; obiekt np. sportowca w locie, czy spadającą kroplę wody. Z kolei długie czasy pozwalają nam osiągnąć efekt smug świetlnych, czy też jednolitą spływającą wodę z wodospadu. Długie czasy pozwalają fotografowi wyrazić ruch na zdjęciu. Jednak świadome stosowanie parametru czasu, podobnie jak i innych, wymaga nieco wprawy i doświadczenia. Poza tym jeszcze trzeba dostosować czas naświetlania do innych parametrów ekspozycji. Może tu pomóc tryb Tv (S) - preselekcja czasu. Jest to tryb półautomatyczny, pozwalający nam ręcznie ustawią długość czasu otwarcia migawki, a resztę ustawi za nas aparat automatycznie. Jest to bardzo przydatny tryb podczas zdjęć nocnych, gdy zawodzi automat.

Czułość ISO

Czułość ISO to parametr określający, w jakim stopniu element światłoczuły jest wrażliwy na światło. Inaczej mówiąc określa ilość światła potrzebną do prawidłowego naświetlenia filmu/matrycy. Obecnie czułości określa się w skali ISO. Na przykład w kompaktowych aparatach cyfrowych pojawiają się najczęściej czułości ISO 50, 100, 200, 400, w niektórych 800. Czułości te są odpowiednikami czułości filmu z aparatu analogowego. Chyba wszyscy pamiętają filmy: "setki" i "dwusetki". Im mniejsza wartość ISO tym element światłoczuły jest mniej wrażliwy na światło i potrzeba więcej światła do prawidłowego naświetlenia zdjęcia.

W sytuacji słabych warunków oświetleniowych stosuje się wyższe wartości ISO. Jeżeli chcemy zrobią fotkę przy danej wartości przysłony i długości czasu naświetlania, a przy tych ustawieniach warunki oświetleniowe są niewystarczające do zrobienia prawidłowo naświetlonego zdjęcia, wtedy możemy wybrnąć z sytuacji podnosząc parametr ISO. Warunki oświetleniowe mogą być tak słabe, że nawet przy najmniejszej przysłonie konieczne jest zastosowanie tak długiego czasu naświetlania, który uniemożliwia zrobienie nieporuszonego zdjęcia. Wtedy jedynym wyjściem jest zwiększenie czułości. Jednak podnoszenie czułości pociąga za sobą pewne konsekwencje, mianowicie wyższe wartości ISO powodują tak zwane szumy, czyli zakłócenia objawiające się widocznymi pikselami sprawiającymi, że zdjęcie jest bardziej ziarniste. Wprawdzie przy dużych rozdzielczościach dopiero wysokie wartości ISO (powyżej 200) powodują widoczną przeszkadzającą ziarnistość, jednak przy niskich rozdzielczościach granica ta się obniża. Szumy często są widoczne w powiększeniu zdjęcia, co może utrudnić nam późniejsze wykadrowanie zdjęcia, gdy na przykład chcemy wyciąć jego kawałek.

W przypadku lustrzanek jest nieco inaczej. Próg wartości ISO powodujący ziarnistość jest znacznie wyższy niż w przypadku kompaktów. Wynika to z zastosowania w lustrzankach lepszych matryc. Tak więc na tym samym zdjęciu z kompaktu przy ISO 200 osiągniemy podobny poziom szumów, co na zdjęciu lustrzanką przy ISO 800. Dlatego też zakres czułości ISO w lustrzankach jest nieco szerszy. Począwszy od 100 (Nikony zaczynają od 200) wartości ISO dochodzą nawet do 1600, w rozszerzeniach nawet do 3200. Użycie wysokiego ISO pozwala na zrobienie zdjęcia z dużą przysłoną przy słabych warunkach oświetleniowych, co daje możliwość osiągnięcia dużej głębi ostrości. Podobnie jest jeżeli chcemy w słabym świetle uchwycić szybki obiekt przez zastosowanie krótkiego czasu naświetlania, wtedy również możemy wykorzystać wyższe ISO.

Na czym polega dobra ekspozycja?

Ekspozycja fotograficzna - to kombinacja ustawienia trzech parametrów, pozwalająca otrzymać poprawnie naświetlone zdjęcie. Na parametry ekspozycji największy wpływ ma oświetlenie obiektu, to fotograf decyduje jak zastosować światło zastane i dodatkowe. Parametry o których mowa to:

Liczba przesłony Czas naświetlania Czułość ISO

Fotografowanie można rozumieć jako matematyczny przekaz wynikający z prawidłowego dobrania trzech zmiennych: czasu, czułości i przysłony. Odpowiednie ustawienie tych trzech zmiennych – czasu, przysłony i czułości – od tego zależy, czy zdjęcie jest prawidłowo, czy źle naświetlone i czy ma jakieś błędy. Prawidłową ekspozycję można rozumieć jako niemal matematycznie wyrażoną wartość, która zapewni prawidłowy rozkład jasnych i ciemnych tonów na zdjęciu (bez niedoświetleń i prześwietleń). Taką ekspozycję może nam zapewnić automatyka aparatu. Jednak sprawa z prawidłową ekspozycją staje się bardziej skomplikowana, gdy się myśli o swoim zdjęciu jako obrazie rejestrującym nasze subiektywne widzenie świata. Wówczas możemy przekraczać granice owej matematycznej poprawności, aby uzyskiwać satysfakcjonujący nas obraz. Współczesne aparaty cyfrowe coraz precyzyjniej dobierają te trzy parametry i nawet w skomplikowanych warunkach oświetleniowych z reguły radzą sobie bardzo dobrze. Fotograf, mając w wyobraźni ostateczny kształt obrazu, może tak wpłynąć na automatyczne propozycje, że zawsze uzyska zamierzony efekt. Aparat – nawet najkosztowniejszy – pozostaje bezmyślnym urządzeniem niewiedzącym, o jaki kadr, efekt i jaką ekspozycję nam chodzi. Zatem powinniśmy samodzielnie kształtować m.in. ekspozycję. Wśród wielu kombinacji przysłony i czasu ekspozycji z reguły jest tylko jedna taka, która w pełni będzie odpowiadać oczekiwaniom i wyobrażeniom fotografa. Trzeba umieć ją wybrać! Dla poprawnej ekspozycji oraz artystycznej wartości zdjęcia ważne jest zrozumienie i zapamiętanie, że czas (s), przysłona (f) i czułość (ISO) są ze sobą ściśle powiązane i decydują o wyglądzie zdjęcia i stanowią trójkąt ekspozycji.

Czym jest trójkąt ekspozycji?

Najlepiej widoczne jest to na poniższej grafice. Dobierając różne zestawy parametrów — czasu naświetlania, wartości przysłony i czułości ISO, możemy uzyskać taką samą ekspozycję, czyli zdjęcia mogą być identycznej jasności. Dla przykładu, stosując czas naświetlania 1/100 sekundy, przysłonę f/2.8 i ISO 100, dokładnie taką samą jasność będzie miało zdjęcie zrobione przy 1/200 sekundy, przysłonie f/4 i ISO 400. Pamiętamy przy tym, że przyciemnianie/rozjaśnianie zdjęcia 1 działkę przysłony (1EV) nie jest równoznaczne z jednym skokiem pokrętła, a najcześciej — trzema skokami. Jedna działka przysłony oznacza dwukrotne przyciemnienie lub rozjaśnienie zdjęcia, czyli matryca rejestruje dwa razy więcej/mniej światła.

Korzystanie z ekspozycji podczas fotografowania

Ekspozycja to ilość światła docierającego do matrycy aparatu, która wpływa na jasność zdjęć. Można ją kontrolować za pomocą czasu naświetlania, przysłony oraz czułości ISO. Jakiekolwiek zmiana w ustawieniach dowolnej z tych funkcji wpłynie nie tylko na ekspozycję, ale także na wygląd zdjęcia.

Tryby automatyczne w aparacie zazwyczaj spełniają wszystkie wymagania dotyczące ekspozycji. Jednak nauczenie się, jak poszczególne elementy wpływają na zdjęcia, doda Ci pewności w korzystaniu z trybu ręcznego podczas fotografowania. Zdjęcia będą się wtedy wyróżniać na tle innych.

W poniższym filmie prezentujemy, w jaki sposób korzystać z przysłony, czasu naświetlania i ustawień ISO, aby uzyskać odpowiednią ekspozycję i efekt dla swojego zdjęcia.